Jak ochronić się przed wirusem HPV?

Miłość, bliskość, czułość, seks. Brzmi bajecznie, prawda? Bez względu na to czy jesteś w stałym związku, czy towarzyszą Ci ulotniejsze miłosne chwile, to właśnie głównie przez seks możemy zakazić się niebezpiecznym wirusem HPV (wirusem brodawczaka ludzkiego), powodującym m.in. raka szyjki macicy. Na ten nowotwór choruje w Polsce rokrocznie blisko 4 tys. kobiet!(1). Wirus HPV odpowiada również za inne nowotwory tj. raka pochwy, sromu i odbytu(2). Tymczasem mamy asy w rękawie, by móc zapobiegać nowotworom HPV-zależnym. Pisząc wprost, mamy haka na brodawczaka! 

To prostsze niż myślisz! Kluczową kwestią jest m.in. możliwość szczepienia przeciw HPV. Warto także badać się w kierunku HPV, wykonując badania profilaktyczne, jak np. test na HPV czy cytologię, najlepiej w opcji płynnej (tzw. LBC). Z pomocą dra Wojciecha Homoli, ginekologa zaangażowanego w edukację o HPV, przyjrzymy się temu tematowi bliżej. 

Jak zakażamy się wirusem HPV? 

Prawie wszystkie przypadki raka szyjki macicy są spowodowane przetrwałym zakażeniem wirusem brodawczaka ludzkiego HPV(3). Jest on przenoszony głównie drogą płciową, także podczas seksu oralnego lub analnego. Co warto podkreślić jeden i ten sam partner seksualny nie daje nam gwarancji, że się nie zakazimy.

Jest on przenoszony głównie drogą płciową, także podczas seksu oralnego lub analnego. Co warto podkreślić jeden i ten sam partner seksualny nie daje nam gwarancji, że się nie zakazimy. Nie chodzi tu o wierność partnerów, a o przebiegłość samego wirusa. Ten może rozwijać się w naszym organizmie przez lata! Znacznie rzadziej do zakażenia może dojść przez kontakt ze skórą, a także przez używanie tych samych przyborów toaletowych, np. ręcznika. 

Czy prezerwatywa to za mało?

Szczepienia przeciwko HPV i badania profilaktyczne mogą zapewnić najlepszą ochronę przed rakiem szyjki macicy(4). W każdym wieku posiadanie nowego partnera seksualnego zwiększa szansę zakażenia nowym typem wirusa HPV(5). Aby zminimalizować to ryzyko, zwłaszcza przy częstej zmianie partnerów, warto zawsze używać prezerwatywy. Nie chroni ona jednak w 100%. Nie pokrywa ona całej okolicy anatomicznej, przez którą może dojść do przeniesienia wirusa HPV(6).

Szczepienie przeciw HPV działa najlepiej, gdy zostanie podane przed jakimkolwiek narażeniem na wirusa HPV, czyli przed naszym „pierwszym razem”(7). Większość dorosłych i aktywnych seksualnie, była już narażona na zakażenie wirusem HPV. Układ odpornościowy osób, które miały styczność z HPV, mógł „nauczyć się” zwalczać określony typ wirusa. Niekoniecznie jednak nasza odporność poradzi sobie z innymi typami HPV. I tu kluczowe znaczenie może mieć szczepienie. 

Czy zatem osoba dorosła może się zaszczepić przeciw HPV?

Szczepienie przeciw HPV jest najbardziej skuteczne u nastolatków obu płci przed rozpoczęciem współżycia. W naszym kraju powszechny program bezpłatnych szczepień przeciw HPV dla dzieci po ukończeniu 11. roku życia – do ukończenia 14. roku życia jest dostępny dopiero od czerwca 2023 roku. Dotychczas zostało zaszczepionych niespełna 17% uprawnionych nastolatków(8). Dlatego też istnieje w naszym kraju ogromna liczba dorosłych kobiet i mężczyzn, którzy mogą odnieść korzyść ze szczepienia w późniejszym okresie ich życia. 

Czy osoba dorosła z infekcją HPV powinna się zaszczepić?

Tak! Nic nie stoi na przeszkodzie. Rekomendacje naukowców nie zalecają wykonywania testów na HPV przed szczepieniem oraz nie zabraniają szczepienia u osób HPV dodatnich. Nawet jeśli mamy dysplazję szyjki macicy dużego stopnia, czyli stan przedrakowy, szczepienie może ochronić nas przed innymi typami wirusa HPV(9). Istotny jest też fakt, iż szczepienie przeciw HPV może chronić przed reaktywacją zakażenia (przejście wirusa z fazy uśpionej, nieaktywnej inaczej nazywanej postacią latentną), a także infekcją (zakażenie się nowym typem HPV). Szczepienie przeciw HPV nie leczy już nabytej infekcji, natomiast może mobilizować układ odpornościowy przeciwko innym typom HPV.

Komu są zalecane szczepienia dorosłych?

 Zdrowym osobom zarówno Paniom jak i Panom bez górnej granicy wieku. Na polskim rynku dostępne są szczepienia o różnym zakresie ochrony. Szczepienie może przyjąć także kobieta z pozytywnym wynikiem HPV i/lub z nieprawidłowym wynikiem cytologii lub stanem przedrakowym. Dlaczego?(10).
Wyjaśniamy poniżej.  

• Stan przedrakowy jest najczęściej powodowany przez jedną odmianę genotypową wirusa brodawczaka, a szczepienie może zapewnić ochronę przed innymi odmianami genotypowymi(11);
• Szczepienie może chronić przed reaktywacją infekcji (czyli „obudzeniem się wirusa”) i reinfekcją –  zakażeniem się innym typem HPV;
• U kobiet zaszczepionych przeciwko HPV stany przedrakowe szyjki macicy występują zdecydowanie rzadziej(12).

Czy wiesz, że HPV może powodować również brodawki narządów płciowych, tzw. kłykciny kończyste?

Brodawki płciowe inaczej nazywane kłykcinami kończystymi to kalafiorowate zmiany pojawiające się na błonach śluzowych oraz skórze okolic intymnych zarówno u kobiet jak i mężczyzn. Są to zmiany, które nie powodują raka. Są jednak trudne w leczeniu i często nawracają. 9 na 10 kłykcin kończystych powodowanych jest przez wirus HPV typ 6 i 11(13). Możesz się przed nimi uchronić, porozmawiaj z lekarzem o profilaktyce HPV.

Co warto wiedzieć o szczepieniach nastolatków przeciwko HPV?

Dedykowane są zarówno nastoletnim dziewczynkom jak i chłopcom, ponieważ najlepiej jest przyjąć szczepienie przed rozpoczęciem współżycia(14). Wówczas mamy najwyższą ochronę przed zakażeniem się HPV. Szczepienie do ukończenia 14 lat włącznie przyjmuje się w dwóch dawkach. Drugą dawkę przyjmuje się w odstępie 6-12 lub 5-13 miesięcy po pierwszej w zależności od rodzaju przyjętego szczepienia. Nie ma konieczności przyjmowania tzw. dawki przypominającej w etapie dorosłym.

 Naukowcy ze Szwecji opublikowali w 2020 roku wyniki wieloletnich badań na 1,5 mln osobowej grupie badawczej, z których jasno wynika, iż szczepienie w wieku nastoletnim chroni przed rakiem szyjki macicy w około 90%(15). 

Jak zapisać swoje dziecko na szczepienie przeciw HPV?(16)

• u lekarza rodzinnego/POZ/pediatry;
• poprzez swoje Internetowe Konto Pacjenta;
• poprzez infolinię 800 100 101 w godzinach od 8.00 do 18.00(17). 

Powszechny program bezpłatnych szczepień przeciw HPV jest skierowany do dziewcząt i chłopców po ukończeniu 11. roku życia do ukończenia 14. roku życia. 

Dlaczego szczepi się także nastoletnich chłopców? Ich rak szyjki macicy przecież nie dotyczy?

Chłopcy tudzież w przyszłości mężczyźni mogą być nosicielami wirusa, którym mogą zakazić partnerów/partnerki podczas kontaktów seksualnych. Infekcje HPV u mężczyzn mogą prowadzić do rozwoju raka odbytu. Dzięki szczepieniom mężczyźni mogą być chronieni przed chorobami HPV – zależnymi. 

Mamy nadzieję, że wyjaśniliśmy kwestie dotyczące profilaktyki HPV – w tym szczepień. Jeśli masz jakieś pytania dotyczące HPV, śmiało odzywaj się do nas na maila: kontakt@kobietawbiegu.pl. Z pomocą dra Homoli postaramy się odpowiedzieć na wszystkie pytania! 

Materiał powstał we współpracy z MSD Polska. 

Niniejszy materiał został dostarczony przez MSD Polska Sp. z o.o. jako ogólna informacja dla pacjentów. Pierwszym źródłem informacji na temat Pana/Pani stanu zdrowia i przebiegu leczenia powinien być lekarz prowadzący, dlatego w razie jakichkolwiek pytań dotyczących stanu zdrowia i przebiegu leczenia proszę zwrócić się do swojego lekarza. Niniejsza informacja nie zastępuje porady lekarskiej. Zawsze, przed zastosowaniem porad zawartych w niniejszym materiale, należy skonsultować się lekarzem prowadzącym. 

Źródła do przypisów: 

1 Globocan 2022, Global Cancer obcervatory, Poland. Online: https://gco.iarc.who.int/media/globocan/factsheets/populations/616-poland-fact-sheet.pdf. Dostęp 05.04.2024.
2 WHO, Questions and answers about human papillomavirus Second Edition. Online: https://iris.who.int/bitstream/handle/10665/376263/WHO-EURO-2024-5631-49185-73415-eng.pdf?sequence=1. Dostęp: 05.04.2024.
3 Szczepienia.info, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego Państwowy Zakład Higieny, O wirusie HPV i chorobach jakie wywołuje. Online: https://szczepienia.pzh.gov.pl/dla-lekarzy/szczepienia-hpv/o-wirusie-hpv-i-chorobach/. Dostęp: 05.04.2024.
4 National Library of Miedicine, Empowering Women’s Health: Insights Into HPV Vaccination and the Prevention of Invasive Cervical Cancer. Online: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC10752828/. Dostęp: 05.04.2024.
5 CDC, HPV Vaccination Recommendations. Online: https://www.cdc.gov/vaccines/vpd/hpv/hcp/recommendations.html. Dostęp: 05.04.2024.
6 WHO, Questions andr answers abiut human papillomavirus Secont Edition, op. cit.
7 Ibidem
8 Puls Medycyny, Puls Medycyny, Dodatkowe 3 mld na zdrowie. MZ chce, by pomogły rozkręcić program szczepień przeciwko HPV. Online: https://pulsmedycyny.pl/dodatkowe-3-mld-na-zdrowie-mz-chce-by-pomogly-rozkrecic-program-szczepien-przeciwko-hpv-1204290. Dostęp: 05.04.2024.
9 Via Medica, Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników, Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego, Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej, Polskiego Towarzystwa Ginekologii Onkologicznej, Polskiego Towarzystwa Wakcynologii oraz Polskiego Towarzystwa Kolposkopii i Patofizjologii Szyjki Macicy w zaakresie szczepień profilaktycznych przeciwko zakażeniom wirusami brodawczaka ludzkiego w Polsce: https://www.ptgin.pl/sites/scm/files/2022-11/Rekomendacje%20HPV.pdf. Dostęp: 05.04.2024
10 Medycyna praktyczna, Ryzyko zakażenia HPV wpisane w życie każdego człowieka. Online: https://www.mp.pl/pacjent/ginekologia/wywiady/291041,ryzyko-zakazenia-hpv-wpisane-w-zycie-kazdego-czlowieka. Dostęp: 05.04.2024.
11 Ibidem.
12 Via Medica, Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników, Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego,Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej, Polskiego Towarzystwa Ginekologii Onkologicznej, Polskiego Towarzystwa Wakcynologii oraz Polskiego Towarzystwa Kolposkopii i Patofizjologii Szyjki Macicy w zaakresie szczepień profilaktycznych przeciwko zakażeniom wirusami brodawczaka ludzkiego w Polsce. Online: https://www.ptgin.pl/sites/scm/files/2022-11/Rekomendacje%20HPV.pdf. Dostęp: 05.04.2024
13 WHO, Questions and answers about human papillomavirus Second Edition. Online: https://iris.who.int/bitstream/handle/10665/376263/WHO-EURO-2024-5631-49185-73415-eng.pdf?sequence=1. Dostęp: 05.04.2024
14 WHO, Questions and answers about human papillomavirus Second Edition., op.cit.
15 National Cancer Institute, Large Study Confirms that HPV Vaccine Prevents Cervical Cancer. Online:https://www.cancer.gov/news-events/cancer-currents-blog/2020/hpv-vaccine-prevents-cervical-cancer-sweden-study. Dostęp: 05.04.2024.
16 Narodowy Fundusz Zdrowia, Poradnik Pacjenta: Szczepienie przeciw HPV uchroni Twoje dziecko przed rakiem. Online: https://www.nfz.gov.pl/aktualnosci/aktualnosci-centrali/poradnik-pacjenta-szczepienie-przeciw-hpv-uchroni-twoje-dziecko-przed-rakiem,8470.html. Dostęp: 28.03.2024.
17 Ministerstwo Zdrowia, Szczepienia przeciw HPV. Online: https://www.gov.pl/web/zdrowie/hpv. Dostęp: 28.03.2024 & Narodowy Fundusz Zdrowia, Poradnik Pacjenta: Szczepienie przeciw HPV uchroni Twoje dziecko przed rakiem. Online: https://www.nfz.gov.pl/aktualnosci/aktualnosci-centrali/poradnik-pacjenta-szczepienie-przeciw-hpv-uchroni-twoje-dziecko-przed-rakiem,8470.html. Dostęp 28.03.2024.